Ruud Rutten – Over de waarde van data en kunst in de verslavingszorg

Ruud Rutten, bestuurder van Tactus Verslavingszorg, stond aan de wieg van Resultaten Scoren en Verslavingskunde Nederland en was lid van het Dagelijks Bestuur. Hij promoveerde afgelopen maand op het onderzoek ‘Profiling patients with substance use disorders and their care utilization in addiction treatment’. Rutten nam al afscheid van het Dagelijks Bestuur van Verslavingskunde Nederland op 6 oktober, op 30 november neemt hij ook afscheid bij Tactus Verslavingszorg.

Door de bomen het bos
De bomen verschillend
Als de mensen

Waarom heb je voor dit motto gekozen bij je proefschrift?
“Er is een grote diversiteit aan patiënten en behandelingen in de verslavingszorg. Er zijn raakvlakken, maar ze zijn toch heel verschillend. De vergelijking met bomen in een bos reist al een tijd met me mee, als ik naar de verslavingszorg kijk. Ook de uitdrukking ‘door de bomen het bos niet meer zien’ is van toepassing op de verslavingszorg. Door te veel op details te letten, verliezen we het geheel uit het oog. Je moet patiënten durven indelen in hoofdgroepen en tegelijk streven naar gepersonaliseerde zorg. Mijn promotieonderzoek heeft daarmee te maken. Het is onderzoek naar de heterogeniteit onder substance and use disorder (SUD) patiënten in behandeling en de heterogeniteit in de verslavingszorg die aan die patiënten wordt aangeboden.”

Wat betekent het onderzoek voor mensen die in de verslavingszorg werken?
“Het grote doel is om data beter te gebruiken. We verzamelen veel data maar we doen er te weinig mee. Over wat je met de verkregen data moet doen is niet iedereen het eens. De vraag is: doen we wel het juiste, en dat vraagt nadere analyse. De ene groep zegt: het maakt niet uit wat de specifieke symptomen van de patiënten zijn, de behandeling is hetzelfde. De andere groep zegt: alle patiënten zijn anders, kennis van persoonlijke achtergrond is belangrijk voor de juiste behandeling. Er is nog te weinig wetenschappelijke literatuur om te kijken of bovenstaande uitspraken kloppen. Daarom is het belangrijk dat de data onderzocht worden, om de diversiteit van patiënten en behandelingen te kunnen overzien. Daar heb ik met mijn onderzoek een start mee willen maken.

Hoe kunnen we de data concreet gebruiken?
Het gaat erom: hoe maak je vroeg in het traject onderscheid tussen enkelvoudige en complexe problematiek. Kunnen we bijvoorbeeld werken aan een nog scherpere intake die dat duidelijk maakt. Later in het proces moet je opnieuw kunnen diagnosticeren wanneer de zorgbehoeften hoog oplopen. Voor patiënten die het maar niet lukt om abstinent te zijn omdat ze door alcohol neurologische schade hebben opgelopen, of die een complexe problematiek hebben. We moeten onze data goed gebruiken om dit inzichtelijk te maken.”

Moeten daar nieuwe tools voor worden ontwikkeld?
“We hebben al veel. Er is een divers aanbod aan behandelmogelijkheden. We hebben de MATE en straks de Movin (modernisering verslavingszorg instrumentarium Nederland). Er moet snel een digitale intake en beslisregels komen om die diverse groepen patiënten te onderscheiden. We mogen ook meer oog hebben voor de ernst van verslaving en de gevolgen daarvan. Buiten de verslavingszorg is er te weinig aandacht voor comorbiditeit. Binnen de verslavingszorg gebruiken we dat concept misschien iets te snel. Door de diagnose comorbiditeit gaat de aandacht soms te snel en te veel naar depressie en trauma’s. Terwijl er juist ook focus moet zijn op de neurologische schade die verslaving veroorzaakt. Wanneer terugvalpreventie niet lukt, moet je juist inzetten op meer en betere assessment bij langdurende behandeling. Het huidige nationale programma voor zorgvraag typering gaat die vragen niet oplossen. Daar moet verslavingskunde zelf werk van maken.”

Hoe moeten we omgaan met actuele problemen?
“De maatschappij is in beweging, en de problematiek in de verslavingszorg verandert mee. Er is momenteel een lankmoedig beleid in de politiek wat betreft cocaïne, met grote maatschappelijke schade en enorme criminaliteit tot gevolg. Het ontbreekt aan focus. De overheid zou in samenwerking met de verslavingszorg de handen ineen moeten slaan. Daar ligt ook een taak voor de Nationaal Rapporteur Verslavingen. Die is van grote waarde. Hij kan ervoor zorgen dat er bij de nationale overheid weer wat meer ambitie en beleidsfocus ontstaat. Concreet gezien kan er, wat betreft de cocaïneproblematiek, gehandeld worden als met heroïne destijds: verstrek vervangende middelen en medicatie, haal door medicalisering het sexappeal eraf, en haal de handel daardoor meer van de markt.”

Wat is het nut van netwerken als Resultaten Scoren en Verslavingskunde Nederland?
“De oprichting van Resultaten Scoren, de voorloper van Verslavingskunde Nederland, zorgde ervoor dat we beter en systematischer gegevens zijn gaan verzamelen, gebaseerd op wat er toen bekend was. We kunnen ook nu beter dan vroeger aanwijzen welke behandelingen evidence based zijn. Bij groepen waarbij abstinentie geen haalbaar doel is, is het zorgaanbod ook sterk verbeterd. Er is sindsdien ook meer gekeken naar het persoonlijk en maatschappelijk rendement bij behandelingen. Met Verslavingskunde Nederland staat er een goed netwerk. De knowhow is in huis, de infrastructuur is er. Samen met de financiers en de overheid kan er nu daadwerkelijk gehandeld worden. Over tien jaar kunnen we veel bereikt hebben. Er moet vooral gekeken worden naar zowel gebruik, gevolgschade en criminaliteit.”

Als afscheidscadeau vraag je om een gift voor Talk ‘n Joy
“Talk ‘n Joy is een vakantiekamp voor kinderen van verslaafde ouders. Het is nodig om ze uit hun dagelijkse problemen te halen, om plezier te hebben en daarnaast ook te kunnen praten over de problemen thuis. Het is een essentiële vorm van hulpverlening, die valt of staat met de hulp van bevlogen mensen, vaak vrijwilligers. Het is belangrijk om daar een geldpotje voor te creëren, want dit soort hulp structureel aanpakken is van belang. Het is een kwetsbare groep, en daar al in een vroeg stadium aandacht aan besteden kan latere problemen voorkomen.”

De illustraties in je proefschrift zijn van jouw hand. Kan kunst helpen problemen te voorkomen?
“Ik was laatst bij een tentoonstelling in het Stedelijk Museum van fotografe Nan Goldin, die zelf verslaafd is geweest en inmiddels is overleden. Indrukwekkend. Ze maakt social issues zichtbaar en bespreekbaar, waaronder verslaving. De essentie van een verslaving is dat we kort een explosief genoegen tot ons nemen. De impulsen zijn daarbij dominant. De huidige tijd voedt die impulsen, door sociale media, de commercie. Het zijn korte termijnprikkels. De verslavingszorg zou kunnen meedenken in hoe je blijft investeren in genoegens op de langere termijn. Ik ben van mening dat kunst daar een belangrijke rol in speelt. Het is een vorm van zingeving. Net als sport. Zingeving is belangrijk en geeft je plezier en vertrouwen in het leven.”

Aanmelden afscheid bestuurder Ruud Rutten